नाटक : दाम्ला-प्रवीण पुमा

(हिरामोती जडित सुनैसुनको घरमा एक बूढी आइमाइ झोक्रिएर बसेको छ । त्यो बूढीको वरिपरि सबै सामानहरु लथालिङ्ग छ । चुलाको छेउमा भाँडा छोपेर राखिएको छ ।)

आमा ः (मनोवादमा) अहिले म विरामी छु । तर यो साउनमा सबै मोङहरु गुफा बसेको छ । दोवा थोम्काउँनु पनि हुँदैन । मेरो बिमार लम्विएला जस्तो छ ।

तराई ः (धनुवाण काँधमा भिरेर प्रवेश गर्दै) आमा ।

आमा ः (कर्किएर हेर्दै) भन । के भयो ?

तराई ः ए ¤ केही पनि होईन ।

आमा ः (प्रश्न गर्दै) कहाँ गा’को थियौ ?

तराई ः सिकार खेल्नु ।

आमा ः (ठाडो भाषामा) खोइ त सिकार ?

तराई ः उम्कियो ।

आमा ः सधैं सिकार खेलेर घर चल्छ ?

तराई ः के गर्नु त ? (प्रतिप्रश्न गर्दै) सँधै भोकै भएपछि ? के मचाहिँ भोकभोकै मरौ ?

आमा ः त्यसरी त हुँदैन । सबैले बाँडीचुँडी बराबर खानुपर्छ ।

तराई ः कसरी बराबर खानु ? सधैं पहाडले मात्रै खाएपछि । म मात्रै हो र ? हिमाल पनि भोकै छ ।

आमा ः खोइ त हिमाल ?

तराई ः (बेवास्ता गर्दै) कोन्त । (हिमालको प्रवेश हुन्छ ।)

आमा ः हिमाल ।

हिमाल ः (ठाडो भाषामा) हैई ।

आमा ः कहाँ गा’को थियौ ?

हिमाल ः यतै । घुम्नु ।

आमा ः सधैं घुमेर जीवन चल्छ त ?

हिमाल ः खै । थाहा छैन ।

आमा ः याइहात के घुमेको त ?

हिमाल ः पहाडले छेकेपछि के गर्नु त ? ज्यान जोगाउनु कै लागि भए पनि बाहिरिनु परेन ? भोकभोकै को बस्नु सक्छ ? त्यसैले सिकार खेल्नु गा’को थिएँ नि ¤

आमा ः खोइ त सिकार ?

हिमाल ः (तराईतिर देखाउँदै) ऊ त्यो तराईले उमकायो नि ¤ पासोमा परिसकेको थियो । खुब जान्ने भएर यसले उम्कायो । (लोपार्दै) अब यी खान । सिकार जति उम्काइ हालिस् । मुखमा खानु जुरेको भापो त । अब भुत्रो खान ।

तराई ः (प्रतिपाद गर्दै) नकरा । खुब जान्ने हुन्छ । आपैंm भाँती पु¥याउँदैन । अरुलाई दोष दिन्छ । सिकार मारेको भए ता खुब खुसी हुन्थिस् होला नि ?

हिमाल ः नकरा । जाबो पासोमा पारेको सिकारलाई पनि उम्काउने मुला । खुब ठूलो कुरा गर्छ ।

तराई ः गर्छु त नि ¤ सिकार मारेको भए पनि टाउको र ह्याकुला जति लगिहाल्थिस् । मेरो भागमा ता उई खुट्टा त हो नि ।

हिमाल ः खुट्टा मात्रै होइन, पुच्छर पनि पाउँथिस् नि ।

तराई ः नकरा । नाच्नु जान्दैन, आगन टेरो ।

पहाड ः (प्रवेश गर्दै) ए ¤ केटा हो ¤ आयौ ?

हिमाल ः अँ ¤ किन बोलाको ?

पहाड ः (बस्दै) हैन । तिमीहरु कता हरायौ, हरायौ र नि ¤ यहाँँ दाम्ला बाट्ने काम पनि त्यतिकै छ।

तराई ः आपैm बाट्न । तैले भनेभने जस्तो हामीले बाट्नु पर्छ भन्ने कर छ र ?

पहाड ः हे ¤ केटा हो, नरिसावन यार । यहाँ दाम्ला नहुँदा आमाले करकर गरेको गरेकै छ । फेरि वस्तुले बालिखाएर हैरान बनाइसक्यो । मेरो ता गोठाला गर्दैमा
जीवन जाला जस्तो भो ।

हिमाल ः बल्ला थाहा पाइस् ? पहिला त खुब हिरो हुन्थिस् नि ? यो घरको तरले पुग्यो ?

पहाड ः पहिलाको कुरा छोडिदेउ यार । पहिला त तिमीहरुले पनि खाकै हौ नि ।

तराई ः खानु त खाने नै हो नि । तर खानु पनि जान्नु पो पर्छ त ¤

तराई ः त्यैत भनेको । डोकाले छोपेर हसुरेपछि पनि हुन्छ ?

पहाड ः अब पहिला तीतोमीठो जे भयो, भयो । त्यसलाई बिर्सिएर अबचाहिँ मिलेर डाम्ला बाटौँ । भात पनि बाँडेर खाउँ । अब यसरी हुँदैन । हामी मिल्नु पर्छ ।

हिमाल ः मिल्नु ता मिल्ने । तर कसरी मिल्ने ? त्यत्तिकै मिलौंमिलौं मात्रै भनेर हुन्छ ?

तराई ः त्यैत भनेको ? पहिला पनि ‘मिलेर काम गर्ने, भात पनि बाँडेर खाने’ भन्यौ । तर पछि खाने बेलामाचाहिँ आपैंm खायौ । हामीलाईचाहिँ भोकभोकै राख्यौ । के यसपालि पनि हामीलाई भोकभोकै राख्ने बिचार छ ? (हात हल्लाउँदै) त्यसैले अब यसरी हुदैन । पहिला सबै कुराको छिनोफानो गरौ । अनि मात्रै बाँकी काम अगाडि बड्छ । नत्र काम अगाडि बढ्दैन ।

पहाड ः त्यसो नभनन । आमा पनि बिरामी हुनुहुन्छ । दाम्ला पनि बाटेको छैन । वस्तुले दुःख दिएर हैरान पारिसक्यो । बरु भोकायौ होला । आव भात खानु ।

तराई ः (हतारिन्दै) ल ल । पहिला भात खौ ।

आमा ः (रोक्दै) के को भात ? भातसात छैन ।

हिमाल ः त्यसो नभन्नुन आमा । म त भोकले मर्नु आँटेको छु । भात नखाको पनि धेरै भयो ।

तराई ः त्यैत आमा । अस्तीदेखि भोकै छौं । भोकले हातखुट्टै चल्नु छोड्यो । शरीर नै सिथिल भइसक्यो । अनुहार पनि मरिसक्यो ।

आमा ः (रोक्दै) कामै नगरी कसले दिन्छ भात ? पहिला काम सक्ने । अनि मात्रै भात खाने । तिमीहरुलाई एउटा दाम्ला बाट्नु पनि यति हत्ते ? चाहिएको बेलामा दाम्ला नबाटे कहिले बाट्छौ ?

पहाड ः बिस्तारै बाटौला नि, आमा । के को हतार ? यहाँँ दाम्ला बाट्नु कस्तो गाह्रो छ । बाटे पनि पोयै मिल्दैन ।

आमा ः एक्लै बाटेपछि कहाँ मिल्छ त ? सबै भएर बाट्नु प¥यो नि ¤

पहाड ः मिलेर त बाटौं भनेकै हो नि । (हिमाल र तराईतिर देखाउँदै) यिनीहरुले मलाई बाट्नै दिंदैन । बाट्यो कि, बिगारी हाल्छ । त्यै भएर ढिलो भा’को नि ¤

तराई ः हेरन हेर । फेरि पानी मुनिको ओभानो भा’को ? यस्तै हो भने तँ आपैm बाट् ।

हिमाल ः त्यैत । खुब आपूm मात्रै हिरो पल्टिन्दो रै’छ ?

पहाड ः नकरा ¤ टोपाहरु ¤

तराई ः (आक्रोशमा) के अरे फेरि भन ? फेरि भन त ?

आमा ः (आक्रोशमा) नकराव । कति बाझिरहेको ? छिमेकीहरुले पनि के भन्छ ?

पहाडी ः के भन्छ र ? के न के ? अलिअलि त घर झगडा भैहाल्छ नि ।

आमा ः क्याङमीहरु ¤ सधैं बाझिरहन्छ । (दर्शकहरुतिर हेर्दै) हन तपाईंहरुको परिवारमा पनि यसरी बाझिरहनु हुन्छ ?

समुन्द्र ः (प्रवेश गर्दै) म त नसोधी नै आएँ है ?

आमा ः (बेवास्ता गर्दै) किन आ’को त ?

समुन्द्र ः हैन, तिमी बिरामी छौ । त्यै भएर आ’को ।

आमा ः म बिरामी हुँदा तिमीलाई के को टिकटिक ?

समुन्द्र ः तिम्रो बिमार हामीलाई स¥यो भने नि ?

आमा ः स¥यो भने स¥यो नि ¤ मलाई के को मतलव ?

समुन्द्र ः त्यसो भनेर कहाँ हुन्छ ? तिम्रो बिमार हामीलाई स¥यो भने त खत्तमै भइहाल्छ नि । त्यै भएर तिमीलाई लिनु आ’को । जाउ, हाम्रैतिर । यहाँँ तिमीलाई स्याहार पुग्दैन । जहाँ भए पनि बस्नु नै त हो नि ¤

आमा ः (आक्रोशमा) के अरे ? फेरि भन् ? मुख समालेर बोल है । चाहिनेभन्दा धेरै बोल्दा भेटलास् नि, भाउ ?

समुन्द्र ः के पूmर्ति लाउछस् ? म बेगार तेरो घरको चुला बल्दैन । आदर्शले जीवन चल्छ ? जाबो मुसाको ज्यानले हात्तीको धाक दिन्छ । सक्छस् भने सियो बनाएर देखान् ? अनि पत्याउँला ।

आमा ः (आक्रोशमा) खुरुक्कै जान्छस कि, छिमेकीहरुलाई बोलाएर पुजा गरौ ?

समुन्द्र ः के व्यकुप रै’छ ? दुःख पायो भनेर लैजाउ भनेको ता उल्टै पो थर्काउँछ वाई ?

पहाड ः (सम्झाउँदै) समुन्द्र जी, बुढाबुढी मान्छे यस्तै हो । कुरा बुझ्दैन । अहिले तपाईं जानुहोस् । मौका मिले फेरि भेटौला ।

समुन्द्र ः (जाँदै) ल ल । तर फेरि पनि यस्तो धाक सुने भनेचाहिँ ठिक हुँदैन नि ¤

पहाड ः (सम्झाएर पठाउँदै) ल ल । अहिले जानुहोस्, जानुहोस् ।

हिमाल ः (अचम्म हुँदै) हन, यो के अचम्म यार ? हाम्रै घरमा आएर थर्कायो त ?

तराई ः थर्काउनु मात्रै कहाँ हो र ? दागै धरेर गयो नि ¤

पहाड ः दागै मात्रै कहाँ हो र ? मौका परे घरै उडाउँछ ।

आमा ः (सम्झाउँदै) हो, त्यै भएर घरपरिवार मिल्नु पर्छ । घर बलियो भयो भने कसैको केही चल्दैन । त्यसैले अब सबै दाजुभाइ मिलेर दाम्ला बाटेर राख । (भक्कानिएर रुँदै) अब म त बाँच्दिन होला । म मरे भने तिमीहरु टुहुरा हुन्छौं । टुहुरा भयौ भने सबैले हेप्छ । यो घरलाई स्याहार पनि पुग्दैन । यतिखेर यो घरलाई हुरीले उठाउनु सक्छ । होसियार हुनु है । (हिमाल,पहाड र तराई भक्कानिएर रुन्छ ।)

पहाड ः (भक्कानिएर रुँएपछि) हुन्छ, आमा । तपाईं, चिन्ता नगर्नुहोस् । हामी छौं । तपाईंलाई केही पनि हुँदैन ।

हिमाल ः (भक्कानिएर रुँएपछि) हो आमा । हामी छौं । तपाईंलाई जसरी भए पनि हामी बचाउँछौं । यो घरलाई जोगाएर राख्छौं ।

तराई ः (भक्कानिएर रुँएपछि) आमा, तपाईंलाई केही पनि हुँदैन । केही भैहाले मुन्दुम जपेर उपकार गर्छौ । तपाईंलाई जसरी भए पनि निको पार्छौ । तपाईं निको भएपछि यो घरको मुहारै फेरिनेछ । यहाँँको सबैपूmलहरु पनि हराभरा हुनेछ । तपाईं ढुक्क हुनुहोस्, आमा ।

छोराहरु ः हो आमा, हामी अहिलेदेखि नै सबै मिलेर दाम्ला बाट्छौ । त्यो दाम्लाले बैमानी बस्तुहरुलाई पनि बाँघेर राख्छौ ।

आमा ः ल ल । बाटन त दाम्ला । तिमीहरुले बाटेको दाम्ला म पनि हेर्छु । ¬(हिमाल, पहाड र तराईले बाबियो लिएर दाम्ला बाट्नु थाल्छ । आमाले दाम्लालाई हेरिरहेको हुन्छ । प्रकाश विस्तारै विलयन हुन्छ ।)
(पर्दा बन्द हुन्छ ।)